Onderzoek naar het bevorderen van emotieregulatie bij plegers van seksueel misbruik

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is overal ter wereld een zorgwekkend gegeven. Toch is wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot aanpak en behandeling van seksuele plegers in Vlaanderen beperkt. Internationaal wordt het domein vooral bepaald door effectonderzoek binnen een cognitief gedragstherapeutisch kader. De effectmaat is steevast recidivevermindering. Het effect van de cognitieve benadering wordt benadrukt, maar de resultaten zijn beperkt en vaak tegenstrijdig ([i],[ii],[iii], [iv]). Het meten van verandering binnen therapie zou een zinvolle aanvulling kunnen bieden aan studies die de effectiviteit (in termen van recidivevermindering) van behandeling op groepsniveau nagaan ([v]).

Een single case design brengt een veranderingsproces bij een bepaalde cliënt gedetailleerd in kaart. Het beschrijven van cruciale veranderingsmechanismen en werkzame therapie-ingrediënten biedt vaak een grotere klinische relevantie dan outcome-onderzoek. Een studie van ‘klinisch significante’ verandering (zonder verband met recidive) kan op zich geen evidentie bieden voor de effectiviteit van de behandeling in termen van recidivevermindering, maar wel een belangrijke aanvulling bieden ([vi], [vii]). Het probleem met effectstudies is namelijk dat men vaak niet weet welke factor verantwoordelijk is voor de verandering. Een voldoende grote onderzoeksgroep betrekken in het kader van effectstudies zorgt ook meteen ook voor de beperking van meetinstrumenten (zelfrapportering of ruwe beoordelingsinstrumenten). Bovendien is het voordeel van single case onderzoek dat er een lagere meetfout is  bij het verzamelen van kwantitatieve gegevens ([viii]).

De focus in het huidige onderzoeksproject komt te liggen op ‘emotional responsivity’ en  het verbeteren van affectregulatie van de seksuele pleger in therapie. 

De rol van negatieve emotionele processen in het ontstaan van seksueel misbruik en geweld wordt het laatste decennium meer benadrukt ([ix], [x], [xi], [xii]). Plegers van seksueel misbruik hebben zowel problemen met overregulatie van emoties als met onderregulatie. Dit gegeven wijst op de mogelijkheid dat groepsstudies belangrijke variaties binnen een groep maskeren wanneer die zich baseren op gemiddelde scores van plegers op metingen van emotionele variabelen ([xiii]).

In de theoretische modellen van grensoverschrijdend gedrag (seksueel en niet-seksueel) worden  problemen met emoties naar voor geschoven als causale factor. Beperkte vaardigheden om emoties te reguleren en om te gaan met moeilijke beleving, worden beschouwd als een dynamische risicofactor ([xiv], [xv], [xvi], [xvii], [xviii], [xix]) die vatbaar is voor verandering door therapie. Bovendien kan betere emotieregulatie de vaardigheid tot intimiteit en empathie bevorderen en de noodzaak verminderen om seks als coping te gebruiken. 

Deze groeiende aandacht vertaalt zich echter nog weinig in procesonderzoek of beschrijvende literatuur over emotionele veranderingsprocessen in therapie bij plegers. Emotieregulatie(training) wordt vaak eng beschouwd als het kunnen (leren) controleren en hanteren van emoties. Meer en meer echter vindt een ruimere conceptualisering ingang waarbij het belang benadrukt wordt van het bewustzijn en gewaarworden van emoties, acceptatie, reguleren van arousal, exploreren van de betekenis, impulscontrole, expressie, … ([xx], [xxi], [xxii], [xxiii]). In cliëntgerichte therapie wordt affectregulatie beschouwd als een belangrijke factor in het proces van zelf-actualisatie. Om dit proces te bevorderen is het nodig dat iemand zijn gevoelens kan identificeren, er over kan reflecteren om ze te begrijpen in relatie tot hun huidige context en vroegere ervaringen, en deze op een verantwoordelijke manier kan uitdrukken ([xxiv]).

Procesonderzoek (hoofdzakelijk binnen cliëntgerichte en experiëntiële therapie) heeft bovendien sterke evidentie aangetoond voor de rol van de beleving van de cliënt in het veranderingsproces, voornamelijk de diepgang van de experiëntiële zelf-exploratie ([xxv]). ‘Emotional responsivity’ omvat zowel expressie van emotie als betekenisverlening van de beleving (reflectie). Beide zijn gezamenlijk nodig, maar dergelijk emotioneel engagement is niet vanzelfsprekend in de behandeling van seksuele plegers ([xxvi], [xxvii], [xxviii]). Er is ook evidentie dat moeilijkheden op dat vlak samenhangen met drop out, wat de kans op recidive verhoogt ([xxix]).

Niettegenstaande deze aanwijzingen vanuit algemeen therapieonderzoek en de rol van emoties in het gedragsmatig en relationeel functioneren, wordt nog steeds vrij weinig aandacht besteed aan het emotioneel functioneren van plegers ([xxx]). In forensische settings richt men zich vaak in de eerste plaats op het veranderen van cognities. 

Experiëntiële psychotherapie kan een belangrijke aanvulling betekenen bij het cognitieve hervalpreventiemodel om de cliënt emotioneel te betrekken bij de therapie en zijn emotioneel functioneren te verbeteren ([xxxi], [xxxii], [xxxiii],[xxxiv]).

Voor referenties bij het onderzoeksopzet [i tot xxxiv] klik hier.